Султановы

Проживали в д. Мастеево Булярской вол. Мензелинского уезда. Определениями Оренбургского дворянского депутатского собрания 13 мая 1796 г., 11 июля 1832 г., 16 июня 1844 г. и 26 мая 1849 г. во II часть дворянской родословной книги губернии внесены поручик Абзялиль С. с детьми и внуками. Среди детей Абзялиля С. известны войсковой старшина Мухаметрахим и майор Баязит Абзялилевы дети С. Майор (звание присвоено в 1817 г.) Баязит С. был внесен в III часть родословной книги Оренбургской губ. Позднее, указы департамента Герольдии об утверждении поручика Абзялиля С. его детей и правнуков последовали 18 апреля 1850 г. за №3004 и 22 февраля 1851 г. за № 1272. По Х-й ревизии 1858 – 1859 гг. у семейства отставного сотника Шайхелислама Мухаметрахимова сына С. в д. Новая Смысловка Белебеевского у. проживали одна душа мужского пола дворовых и 22 души крепостных крестьян (все мусульмане). За ним же и его братом Шагимарданом близ деревень Казанчи и Новые Усы Мензелинского у. имелось 1000 дес. Земли [1]. Входили в состав башкирского сословия.

Родословная С. такова: Туксаба – Шахвали – Тевкел – Тенребирде – Юлбирде – Акюл – Котлыш – Кузей – Тотар – Чупан – Мамет – Солтан – Габдезялил – Баязит – Мухаметшариф – Мухамедияр [2].

Из этого рода происходил муфтий Мухамедияр С.
[1] ЦГИА РБ. Ф. И-2. Оп. 1. Д. 7375. Л. 4, 9; Ф. И-10. Оп. 1. Д. 189. Л. 1, 3; Ф. И-132. Оп. 1. Д. 369. Л. 35 об.; Новиков В.А. Указ. соч. С. 46.
[2] Эхмэтжанов М.. Татар шэжэрэлэре. 32 б.

Предки мои-Султановы , из деревни Мастеево Мензелинского уезда. Раньше эта деревня относилась к Уфимской губернии. Эта земля теперь относится к Татарстану.Сейчас этой деревни нет, одно только кладбище осталось.
Знаю от деда, что предки наши были богаты и граммотны.У деда в разговорах помню, я еще маленькая была, имя Баязит, и что он служил в царской армии, и был офицером.
Дедушка-Султанов Галиакбар Батыргареевич
Бабушка-Фархенур Давлеткировна.
и у бабушки ,знаю. род был знатный и граммотный , мамин дед был землемером до революции.
Вопрос : В какие архивы обращаться , в Уфимские, раз эта деревня относилась туда, или в Казанские, потому,что эта земля теперь в Актанышском районе Татарстана.
Буду благодарна за ответ.

Султановы - башкирский дворянский род. Сын муфтия Мухамедьяра Султанова Искандербек Султанов деятель Башкирского национального движения за автономию Башкортостана.
Искандар Султанов

Искандар (Искандербек) Мухамедьярович Султанов. Из башкирского дворянского рода Султановых. Сын муфтия Оренбургского магометанского духовного собрания Мухамедьяра Султанова (1886–1915). Получил юридическое образование. До революции работал присяжным поверенным заседателем. В декабре 1917 года на 3-м Всебашкирском учредительном курултае был избран членом Кесе курултая (Предпарламента) Башкортостана.
В июле 1918 года, после возобновления деятельности Башкирского правительства, Искандар Султанов прибыл в Челябинск для работы в правительстве. Был назначен заведующим юридическим отделом Башкирского правительства. В это время Башкирское правительство вело переговоры с Сибирским правительством, входе которого была достигнута договоренность об обеспечении формируемых башкирских частей всем необходимым. Искандар Султанов с Абдуллой Адигамовым был командирован в Омск в качестве представителя Башкирского правительства "в целях поддержения контактов и взаимопонимания с Сибирским правительством". Здесь они решали вопросы обеспечения башкирских войск оружием, обмундированием и т. д. 16 августа газета "Башкорт" сообщала: "Выезавшие с большими полномочиями к Сибирскому временному правительству Искандер Султанов, Абдулла Адигамов, поручик Некрасов 13 августа вернулись в Челябинск".
8–23 сентября 1918 года Искандар Султанов в составе башкирской делегации участвовал в Государственном совещании в Уфе. В декабре вместе с М. Кулаевым, Х. Ишбулатовым и А. Ишмурзиным вновь съездил в Омск.
26 января 1919 года И. Султанов вместе с И. Мутиынм и Х. Ишбулатовым были выведены из состава Башкирского правительства. В это время находившийся в Кананикольске, в штабе Башкирского корпуса, Ахмет-Заки Валидов выразил не согласие с решением правительства.
А.Ш.Ярмуллин

Источники литература:
А. А. Валидов – организатор автономии Башкортостана (1917–1920). Кн. 1. Уфа, 2005. С. 159, 239.
Национально-государственное устройство Башкортостана (1917–1925). Т. 1. Уфа, 2002. С. 216.
Национально-государственное устройство Башкортостана (1917–1925). Т. 2. Ч. 1. Уфа, 2002. С. 252, 283, 295, 543.

Моя мама (1906 г.р.) была родом из деревни Чуракаева Мензелинского уезда. Из ее воспоминаний: "В 1913-17 годы нас учила Хадича абыстай- дочь Госсами бая. У Госсами бая был родной брат - Фаттах бай. Дочь Фаттах бая Махуп была замужем за Батырша баем (возможно Батыргарей?) в Мастеево . Я у них бывала пару раз. Богаааты были!!! Огромный, многокомнатный дом! Сами на "гардовой" приезжали в Чуракаево к родителям в гости". -Такой вот штрих. Кстати, тот огромный дом в Мастеево был детдомом в годы войны, в 60-годах - сельской больницей. В 80-ых годах дом перевезли в Байсарово под здание детского сада.

Султановы по РС 1811 года переехали из деревни Кузяковой байлярской волости в деревню Мастеево булярской волости так как получили земли "въ вечное владение" от местных башкир.

Бер кабер ташының тарихы

Актаныш районының Чалманарат авылында Гыйльфанов Нәҗипнең хуҗалыгында сәер бер кабер бар, йорт хуҗасы бу каберне тәрбияләп, карап тора. Кабер ташының өске өлешенә Коръәннең Изге аятләре уеп язылган, ә аста – мәрхүмнең исеме. Кабернең орнаментында XIII-XIV гасыр болгар-татар традицияләре күзәтелә.
Идрисова Кадрия Рәис кызының тырышлыгы белән кабер ташындагы язуларны укып чыгарга мөмкин булды. Ул бу кабер ташын күрсәтү өчен Татарстан Республикасы фәннәр Академиясенең Г.Ибраһимов исемендәге тел, әдәбият һәм сәнгать Институтының фәнни эшлеклесе Рәшид Мәгъсүм улы Кадыйровны чакыртып китерде. Кабер ташындагы язуны укыгач, анда Солтановлар нәселеннән булган Баязит Габделҗәлил улы җирләнгән икәнлеге ачыкланды.
Мәрхүмнең тормыш эшчәнлеге тарихын ачыклау бик кызыклы мәгълүматлар бирде. Аның тууы һәм вафатының төгәл датасын ачыклауда кайбер каршылыклар булуына карамастан, без, булган кадәр фактларны чагыштырып карап, монда заманының билгеле кешесе, гадәттән тыш шәхес, үз ватанының зур патриоты - Баязит Габделҗәлил улы Солтанов (1773-1823) җирләнгән дигән карашта торабыз.
Аның әтисе – Габделҗәлил Солтанов (1750 елда туган) Байлар волостенең Калмаш түбәсе, Күҗәкә авылының асаба крестьяны булган, ә аннан соң, бүләрлеләр Мәчти авылында аңа җир бүлеп биргәннәр. Башкорт сословиесендәге старшина буларак, ул 1772 елны поляк баш күтәрүчеләренә (Польшадагы Бар конфедерациясе турында сүз бара) каршы сугышларда катнаша, Пугачев ихтилалы вакытында хөкүмәт гаскәрләре ягында чыгыш ясый. 1774 елда, казанышлары өчен, юрта старшинасы, ә 1791 елны – поручик дәрәҗәләренә лаек була. Аның өч хатыныныннан ун улы була: Баязит, Габделнасыйр, Габдерәхим, Габделвәлит, Габделхалик, Мөхәммәтрәхим, Габделсәфәр, Габделгаффар, Мөхәммәтҗан, Мөхәммәтгәрәй. Аларның бишесе – Хәнифә Калмәтова исемле хатыныннан.
Баязит Солтанов – Габделҗәлилнең икенче улы. Ул үзенең чиктән тыш каты һәм кырыс холкы белән аерылып торган. Ильяс Шәрипов җитәкчелегендәге башкорт сословиесендәге 6 хуҗалыкны, Чалманарат төбәгендә үзбелдекләренчә биләгән җирләрдән алып, кире үз җирләренә җибәрү эшен башкаруны, - Оренбург губернасы губернаторы нәкъ менә аңа йөкләгән. 1798 елны Баязит юрта старшинасының ярдәмчесе була, 1804 елны аңа - поручик, 1810 елның февралендә - капитан, ә 1817 елны – майор чины бирелә. 1814 елның январеннән, үзенең вафатына (1823) кадәр, ул 11 кантонның кантон башлыгы булып тора. Аның командасына Олы Имән, Меңнәр, Кузгалак, Яхшый, Иске Сәфәр типтәрләре керә. 11 кантонның үзәге Чалманарат авылында урнаша. Типтәрләр 15 майдан 16 ноябрьгә кадәр хезмәт итәләр. Хезмәткә 20-дән 50 яшькә кадәрге бар ир-атлар да җәлеп ителәләр. Кышкы чорда хезмәткә мообилизацияләнүчеләрнең саны өч тапкыр азрак була.
1812 елгы сугышта 1-5 башкорт полклары катнаша, алар нигездә, хәзерге Башкортстан Республикасы җирләрендәге башкорт сословиесендә булган крестьяннардан төзеләләр. 11 кантонда хезмәт итүчеләр 6 башкорт полкына кертеләләр. Бу полк 1812 елның 1 ноябрендә оештырыла һәм дәүләт эчендә хезмәт итә, халык баш күтәрүләрен бастыруда актив катнаша.
Баязит 1823 елны, 50 яшендә вафат була, аның Бөре өязенең Уртай, Чәиләш, Җәйләү авылларында урнашкан өч поташ заводы һәм Минзәлә өязенең Чалманарат, Шәбез, Карачы, Мөшеге, Уръяды Тамак(Улуймен-Тамак-Якшеево?) авылларында биш җил тегермәне була. Алар, аның вафатыннан соң, аның уллары арасында мираска бүленәләр. Баязитның беренче, Халидә Бектимерова исемле хатыныннан - Мөхәммәдьяр (1807 елгы), Шаһимәрдән (1809 елгы), Мөхәммәдшәриф (1811 елгы); икенче, Фәхреямал Ардемирова исемле хатыныннан – Шаһиәхмәт (1809 елгы), Шаһиморат (1814 елгы) исемле уллары була. Баязит Солтановның уллары, шулай ук, казак гаскәрләрендә хезмәт итәләр. Аның икенче улы Шаһимәрдән Солтанов, 1827 елда Оренбург казак гаскәрләрендә урядник чинында хезмәт итә башлый, 1832 елның декабрендә зауряд хорунжий чинына лаек була, Именск кирмәнен саклаган вакытта 12 башкорт кардон хезмәтендә була. Ә Шаһиәхмәт Баязит улы Солтанов зауряд есаул чинына лаек булып, кантон башлыгының ярдәмчесе булып эшли. Аның улы Мөхәммәтшәриф Солтанов хезмәтен гади казак булып башлый, 1815 елда - зауряд хорунжий чины ала, 1838 елның маенда хорунжий дәрәҗәсенә күтәрелә. 1832 елның сентябреннән 12 башкорт кантоны мөдире вазыйфаларын башкара. Баязитның вафатыннан соң, 11 кантонның башлыгы булып аның абыйсы Мөхәммәтрәхим эшли башлый, 1842 елдан – Мөхәммәтрәхимнең улы Шәйхислам, ә 1846 елдан – Шаһиәхмәт Баязит улы.
Солтановларның гаилә утарлары – Минзәлә өязенең Бүләр волосте Мәчти авылы була. Бу авылга Сөн елгасы бассейнында ХVIII гасыр урталарында нигез салына, ә 1970 елларда – бу авыл юкка чыкты. Бу авылның элек булганлыгы һәм аның аерым бер статуска ия булуы турында, анда сакланып калган борынгы кабер ташлары сөйли. Без бу авыл зиратын барып карадык һәм авыл халкының андагы каберләрне карап, тәрбияләп торуларын күреп, моңа шатландык һәм гаҗәпләндек. Ә Солтановларның каберләре турында алай дип әйтеп булмый. Бу каберләр, үтәргә авыр булган куе чытырман арасында калганнар, бу төрбәләр арасыннан үткән вакытта, бу мәрхүмнәрнең безнең килүебезгә шат булмаганнары кебек тәэсир калды: алар, гасырлар аша, аларның мәңгелек тынгыларын бозып, безнең анда булуыбызга шелтәләп карыйлар кебек.(многократное повторение слова бу?)
Мәчти авылы зираты - берничә төрбәдән торган уникаль некрополь. Кайбер төрбәләрдә өчәр кабер бар. Аларда бер нәсел кешеләре җирләнгән булса кирәк. Аларны да вакыт читләтеп үтмәгән, бу төрбәләр дә җимерелә баралар. Бу зираттагы кабер ташлары XV гасыр Казан ханлыгы өчен характерлы. Кабер ташларындагы текстлар уникаль, алар гарәп графикасында язылганнар, җентекләп өйрәнүне таләп итәләр.

Моя пра-бабушка Гульсум Фазыловна Султанова (1887-1953) дочь Мухаммадфазыла (1853 г.р.) сына Абдулгаляма сына Абдулвахита сына Абзелила Султанова. Её родные братья и сёстры:
- Закир (1881-1936), Зайнаб, Абдулфатих, Рахима, Мухаммадфатих, Белал.

Все они родились в д. Мастеево (которое тоже известно как д. Наратлы), Мензелинского уезда.

Вот данные о некоторых из них из базы данных репрессированных:

Фазылов Абулфатих
Родился в 1890 г., Актанышский р-н, д.Мастеево; Проживал: Актанышский р-н, д.Мастеево. Приговорен: Актанышский РИК 2 июля 1931 г., обв.: кулак.
Источник: МВД Республики Татарстан Приговор: высылка - Челябинская обл.. Реабилитирован 25 мая 1992 г.

• Фазылова Насима
Родилась в 1916 г. Проживала: Актанышский р-н, д.Мастеево. Приговорена: Актанышский РИК 2 июля 1931 г.
Источник: МВД Республики Татарстан Приговор: высылка - Челябинская обл.. Реабилитирована 25 мая 1992 г.

• Фазылова Рашида
Родилась в 1924 г. Проживала: Актанышский р-н, д.Мастеево. Приговорена: Актанышский РИК 2 июля 1931 г.
Источник: МВД Республики Татарстан Приговор: высылка - Челябинская обл.. Реабилитирована 25 мая 1992 г.

• Фазылова Сания
Родилась в 1891 г. Проживала: Актанышский р-н, д.Мастеево. Приговорена: Актанышский РИК 2 июля 1931 г.
Источник: МВД Республики Татарстан Приговор: высылка - Челябинская обл.. Реабилитирована 25 мая 1992 г.

•Султанов Закир Фазылович
Родился в 1881 г., Актанышский р-н, д.Мастеево; татарин; Охранник, студенческое общежитие.. Проживал: г.Казань.. Арестован 17 марта 1936 г. Приговорен: Специальной Коллегией Главного суда ТАССР 11 июня 1936 г., обв.: 58-10 ч.1 ("бывший мулла, систематические пораженческие слухи о скором падении Сов.вл., клевета на стахановское движение").
Источник: Книга памяти Республики Татарстан Приговор: 5 лет лишения свободы, поражен. прав на 5 лет. Реабилитирован 13 июня 1990 г

Здравствуйте! Я являюсь тоже прямым потомком дворянского рода Султановых. Султанов Мухамедьяр мехаметшарифович это мой прапрадед. Напишите пожалуйста как с вами связаться. Очень хочется довести генеалогическое дерево до конца. Мои контакты: 89191450740